İZOLE DOĞUMSAL ANOZMİ
Genel Bilgi
Doğumsal Anozmi, doğuştan koku alma duyusunun tam ya da kısmi olarak kaybedilmesi durumudur. İzole bir anormali (ek semptom yok) olabileceği gibi spesifik bir genetik bozuklukla (Kallmann sendromu veya Doğumsal Ağrı Duymazlık gibi) ilişkili olabilir. Bazı ailevi vakalar bildirilmiş olmasına rağmen izole doğumsal anozmi genellikle sporadiktir[1]. Çoğu zaman İzole Doğumsal Anozmi’nin genetik nedeni bilinmemekle beraber koku almamızı sağlayan sistemin (olfaktör sistem) gelişimi sırasında oluşan hataların neden olduğu ve bunun 18. kromozomdaki bir genin mutasyonundan kaynaklanıyor olabileceği düşünülmektedir. Ne yazık ki, bu hastalığın tedavisi yoktur.
Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler
Doğumsal Anozmi, izole bir anormali (ek semptom yok) olabileceği gibi spesifik bir genetik bozuklukla (Kallmann sendromu veya Doğumsal Ağrı Duymazlık gibi) ilişkili de olabilir.
İzole doğumsal anozmi (ek semptom yok) çoğu hastada aile öyküsü olmaksızın sporadik olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durumun temel nedeni bilinmemektedir. Bilim insanları bu durumun anne karnında olfaktör sistemin (koku almamızı sağlayan sistem) anormal gelişmesinden kaynaklanabileceğinden şüphelenmektedir. Bu anormal gelişime, burundan beyne bilgi taşıyan yoldaki bozulmalar ya da kokuyu işleyen beyin bölümünün malformasyonları[2] gibi burun boşluğu anormalileri dahil edilebilir.
İzole doğumsal anozminin birden fazla aile üyesini etkilemesi durumunda, genetik bir neden akla gelmektedir. Yapılan bir çalışmada, izole doğumsal anozmiden etkilenen bazı kişilerin PROKR2 veya PROK2 geninde değişikliklere (mutasyonlara) sahip olduğu bildirilmiştir. Bu genler daha önce Kallmann sendromu (Doğumsal Anozmi ve diğer semptomlarla ilişkili kalıtsal bir sendrom) olan hastalarda da bildirilmiştir. Yapılan bir başka çalışmada, Anozmiden muzdarip iki erkek kardeşin CNGA2 geninde bir mutasyon olduğu bulunmuştur. Buna rağmen çoğu aile içi izole doğumsal anozmi olgusunda neden tam olarak bilinmemektedir.
Belirti ve Bulgular
Belirtiler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Çoğu hastalıkta belirtiler kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir yani aynı hastalığa sahip kişiler aynı belirtileri göstermek zorunda değildir. Tablonun kaynağı HPO (Human Phenotype Ontology) isimli bilgi bankasıdır. Dilerseniz HPO kodunu kullanarak belirtiler hakkında daha fazla bilgi sahibi olabilirsiniz (İngilizce).
| Terimler | Diğer İsimler | Daha Fazla Bilgi için HPO kodu |
| Hastalığa sahip kişilerin belirtilere sahip olma yüzdeleri HPO bilgi bankasında gösterilmemiştir. | ||
| Anozmi | Koku Kaybı | 0000458 |
| Otozomal Dominant Kalıtım | 0000006 | |
Genetik Görülme Sıklığı
Yapılan çalışmalar, yaklaşık her 10.000 kişiden 1’inin doğumsal anozmiden muzdarip olduğunu göstermektedir. Ancak yapılan çalışmalar sadece izole doğumsal anozmi hastalarını içermemekte bunun yanında spesifik bir genetik bozukluğun neden olduğu (Kallmann sendromu veya Doğumsal Ağrı Duymazlık gibi) diğer doğumsal anozmileri de içermektedir. Orphanet nadir hastalıklar veritabanında sadece İzole Doğumsal Anozmi’nin görülme sıklığı 1.000.000 kişide 1’den az olarak belirtilmiştir.
Kalıtım Deseni (Paterni)
İzole doğumsal anozmi (ek semptom yok) çoğu hastada aile öyküsü olmaksızın sporadik olarak ortaya çıkmaktadır. Nadiren, birden fazla aile üyesi etkilenebilir. Bu ailelerde hastalığın kalıtımı azalmış penetransla birlikte otozomal dominant olarak görülmektedir. Otozomal dominant kalıtım, her hücredeki sorumlu genin sadece bir kopyasındaki değişikliğin (mutasyonun) hastalığa neden olmak için yeterli olduğu anlamına gelir. Azalmış penetrans, mutasyona uğrayan ya da kalıtımsal olarak mutasyona sahip olan herkesin etkilenmeyeceği anlamına gelir. Otozomal dominant kalıtılan bir mutasyona sahip olan birey çocuk sahibi olduğunda (etkilenmiş olsun olmasın), her bir çocuğun bu mutasyona sahip olma olasılığı % 50’dir. Azaltılmış penetransı olan durumlar için ise mutasyonu alan bir çocuğun hastalık özelliklerini gösterip göstermeyeceğini öngörmek mümkün değildir. İzole Doğumsal Anozmiden muzdarip pek çok ailesel vakada genetik neden bilinmemektedir.
Doğumsal Anozmi, Kallmann sendromu ve Doğumsal Ağrı Duymazlık gibi kalıtsal genetik bozukluklarla da ilişkili olabilir. Doğumsal Anozminin bu bozukluklarda kalıtımı ilişkili bozukluğun kalıtımı ile aynıdır. Örneğin, Kallmann sendromu, altta yatan genetik nedene bağlı olarak otozomal dominant, otozomal resesif veya X’e bağlı resesif bir şekilde kalıtılabilir (birkaç farklı gendeki mutasyonlar bu duruma neden olabilmekte). Doğumsal ağrı duymazlık, otozomal resesif kalıtıma sahiptir.
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler
İzole Doğumsal Anozmi (ek semptom yok) teşhisi diğer olasılıklar dışlanarak konur. Yani teşhis koyarken koku alma duyusunun kaybına yol açabilecek bilinen diğer tüm koşullar dışlanmalıdır. Hastalıktan muzdarip bir kişinin daha önce koku aldığına dair bir anısı olmaması durumunda, doğumsal anozmi teşhisini desteklemek için aşağıdaki testler yapılabilir:
- Koku duyusuna etki edebilecek diğer koşulları aramak için kapsamlı fizik muayene ve tıbbı öykü sorgulaması
- Koku Testleri
- BT veya MRI gibi beyin görüntüleme teknikleri beynin koku duyusunu işleyen kısmında yer alan malformasyonları aramak için kullanılabilir.
- Burun endoskopisi, burun boşluğundaki koku duyusunu etkileyebilecek anormallikleri saptamak için yapılabilir.
- Olfaktör(Koku Siniri) Sinir Testi burundan beyne bilgi taşıyan yoldaki bozulmaları değerlendirmek için yapılabilir.
Ne yazık ki, bu hastalığın tedavisi yoktur.
Hastalıkla İlişkili Genler
Hastalıkla ilişkili olduğu düşünülen birkaç gen ortaya konmuştur. Bunlardan ilki Xq28 bölgesindeki CNGA2 geni iken bir diğeri Xq25 bölgesindeki TENM1 genidir. Ayrıca 18p11.23-q12.2 bölgesindeki ANIC geninin de hastalıkla ilişkili olabileceği gösterilmiştir. Yapılan bir başka çalışmada, izole doğumsal anozmiden etkilenen bazı kişilerin PROKR2 veya PROK2 geninde değişikliklere (mutasyonlara) sahip olduğu bildirilmiştir
Hastalığın Diğer İsimleri
İzole Konjenital Anozmi (Isolated Congenital Anosmia)
Konjenital Anozmi
Kaynaklar:
- https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/9486/isolated-congenital-anosmia
Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2018 - https://www.orpha.net/consor/cgi-bin/OC_Exp.php?lng=en&Expert=88620
Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2018
- https://www.omim.org/entry/107200
- Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2018
[1] Sporadik: Hastalığın ara sıra, tek tük görülmesi, geniş alanlara yayılmaması.
[2] Malformasyon: Oluşum bozukluğu, kusur