Immunodeficiency / İmmün Yetmezliği
Hastalığın Diğer İsimleri:
- Bourneville Pringle Sendromu
- Fakomatoz Tuberoskleroz
- Tuberoz Skleroz Komplex
Genel Bilgi:
Tuberoz Skleroz (TSC), tipik olarak doğumdan kısa bir süre sonra ortaya çıkan nadir görülen genetik ve vücutta birçok sistemin etkilendiği bir hastalıktır. Geniş bir belirti ve semptom yelpazesine sahip olmakla birlikte vücutta çeşitli organlarda iyi huylu (non-kanseröz) tümörlerin oluşumu ile ilişkilidir. Deri, beyin, gözler, kalp, böbrekler ve akciğerler sıklıkla etkilenen organlardır. Bu tümörler genellikle hamartom (hücrelerin normal organ dokusu dışında organizasyon göstermesi sonucu oluşan kitle) olarak görülmüştür. Hamartomlar kötü huylu değildir, vücudun diğer bölümlerine yayılım göstermezler. Ancak bu anormal kitleler çok büyük olabilir ve etkilenen sisteme hasar verebilir. Tuberoz Skleroz’lu bireylerde bu kitlelerin sayısı, büyüklüğü, spesifik olarak bulunduğu bölge ve sonuç olarak da hastalığın şiddeti büyük farklılık gösterebilir. TSC kronik ve yaşam boyu süren bir durumdur. Hastalar erişkinliğe ulaştığında nöbetler devam edebilir; böbrek ve akciğer sorunları daha önemli hale gelebilir.Psikolojik ve davranışsal sorunlar ortaya çıkabilir.Tuberoz Skleroz gelişiminde rol oynayan gen veya genlerde meydana gelen değişiklikler, bilinmeyen sebeplerden ötürü kendiliğinden gelişebilir ya da otozomal dominant (bir özelliğin hasta anne ya da babadan çocuklarına aktarılması) şekilde aileden kalıtsal olarak geçebilir. Çoğu hastada ailede bir hastalık öyküsü olmadan yeni gen mutasyonları gösterilmiştir. Tuberoz Skleroz’a sebep olan en az 2 farklı gen mutasyonu olduğu bilinmektedir: TSC1 ve TSC2 genleri.
Belirti ve Semptomlar:
Tuberoz Skleroz, kişiden kişiye hatta aile içinde de belirtileri oldukça çeşitlilik gösterebilen bir hastalıktır. Hafif bir tablo ile bireyler erişkinliğe kadar teşhis konulmadan yaşayabileceği gibi hayat kalitesini etkileyen ya da oldukça şiddetli, yaşamı tehdit eden önemli komplikasyonlara sebep olabilir.
Hastalığın yüksek oranda çeşitlilik göstermesi nedeniyle bireylerin bahsedilecek belirtilerin tümüne sahip olmayabileceğini ve hastalığın seyrinin her bireye özgü olacağını hatırlamak oldukça önemli. Aileler uzmanlarla çocuklarının özel durumu, belirtileri ve hastalığın genel seyri ile ilgili konuşmalılardır.
Tuberoz Skleroza sahip bütün bireyler, oldukça açık renkli deri yamaları, kalınlaşmış deri bölgeleri ve tırnak yataklarında kitleler gibi deri anormalliklerine sahiptir. Çocukluk döneminde yüzde anjiyofibrom adı verilen tümörler de yaygın olarak görülür.
Hastalık sıklıkla beyni etkileyerek nöbetlere, hiperaktivite ve sinirlilik gibi davranışsal problemlere, zeka geriliği ve öğrenme güçlüklerine neden olmaktadır. Bazı çocuklarda, iletişimi ve sosyal etkileşimi etkileyen bir tablo olan otizmin karakteristik özellikleri görülebilir.
Tuberoz Skleroz’da böbrek tümörleri yaygın olarak görülür, bu kitleler böbrek fonksiyonlarında şiddetli problemlere yol açabilir ve bazı vakalarda yaşamı tehdit edebilir. Buna ek olarak kalpte, akciğerde ve gözde ışığa duyalı olan retinada da tümörler gelişebilir.
Genetik Değişiklikler /Etken Faktörler:
Tuberoz Skleroz TSC1 ve TSC2 genlerindeki değişim ile meydana gelmektedir. Bu genler vücudun birçok fonksiyonu için kritik rol oynayan proteinlerin yapımını sağlamaktadır. Gende meydana gelen bir mutasyon sonucu üretilen proteinler hatalı, etkisiz olabilir ya da protein üretilemeyebilir. Bu belirli proteinin fonksiyonlarına bağlı olarak beyin de dahil olmak üzere birçok organı etkileyebilir. Genellikle TSC2 genindeki değişimler daha şiddetli bir hastalık tablosuna yol açıyor.
Birçok örnekte Tuberoz Skleroz’a sebep olan değişimler üreme hücreleri olan yumurta spermin gelişimi sırasında yalnızca o çocuk için yeni mutasyon olarak meydana gelmiştir. Ailenin bir başka üyesi etkilenmeyecektir yani hastalık, sağlıklı olan ebeveynler tarafından aktarılmamıştır. Bunun yanında bazı değişiklikler de otozomal dominant olarak aktarılabilir.
TSC1 geni hamartin olarak bilinen ve tümor baskılayıcı olduğu düşünülen bir proteinin üretimini düzenlerken TSC2 geni ise bir başka tümör baskılayıcı protein olan tuberinin üretiminden sorumludur. Tümör baskılayıcı genler hücre bölünmesini yavaşlatan, DNAda meydana gelen hasarı tamir eden ve hücrelerin normal bir süreç ile ne zaman öleceğini belirleyen genlerdir.
Hastalıkla İlişkili Genler:
TSC1 ve TSC2 genlerindeki değişiklikler, mutasyonlar hastalığın gelişiminde rol oynamaktadır.
Genetik Görülme Sıklığı:
Tuberoz Skleroz nadir bir genetik hastalıktır ve ABD’de 6,000 de 1 kişiyi etkilemektedir. Tüm dünyada yaklaşık 2 milyon insanın bu hastalığa sahip olduğu düşünülmektedir. Erkekler ve kadınlar aynı derece etkilenmektedir, bütün ırk ve etnik gruplarda görülebilmektedir.
Kalıtım Paterni/Deseni:
Tuberoz Skleroz, otozomal dominant olarak kalıtılmaktadır; her hücredeki genin bir kopyasında meydana gelen değişiklikler, tümör ve diğer problemlerin gelişim riskini artırmaya yeterli olmaktadır. Hastaların yaklaşık üçte birinde değişmiş TSC1 ya da TSC2 geni taşıyan ebeveynden kalıtılmıştır. Geriye kalan üçte ikilik kısımda Tuberoz Sklerozlu hastalar bu genlerdeki yeni gelişen mutasyonlar ile doğmuşlardır.
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler:
Genetik ya da nadir bir hastalığın teşhisini koymak çoğu zaman zor olabilmektedir. Hekimler, teşhis için kişinin tıbbi geçmişini, belirtilerini, fizik muayene bulgularını ve özel laboratuar testlerinin sonuçlarını değerlendirir.
Ciltte açık renkli döküntüler ve beraberinde görülen nöbetler veya otizm belirtileri tuberoz skleroz için ipucu olabilir.
Genellikle, hastalığın iki veya daha fazla büyük ya da bir büyük, iki veya daha fazla küçük belirtisinin görülmesi ile kesin teşhis koyulabileceği düşünülüyor.
Tıbbi Test ve Tetkikler:
Moleküler genetik testler ile tuberoz skleroz tanısı doğrulanabilir. Özel laboratuarlarda yapılan moleküler genetik testler hastalığa sebep olduğu bilinen 2 gendeki değişimleri algılamaktadır.
Teşhisi koymaya yardımcı olmak ya da bireyin hastalığının derecesini değerlendirmek adına çeşitli testler kullanılabilmektedir. Örneğin bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonans görüntüleme (MR) beyinde tümör veya başka tutulumların varlığını araştırmak için kullanılmaktadır. MR aynı zamanda böbrek ve karaciğerdeki tümörlerin araştırılmasında, yüksek çözünürlüklü BT de akciğerlerin değerlendirilmesinde kullanılabilmektedir.
Ekokardiyografi (EKO) ve elektrokardiyografi (EKG) ise hastalığın kalpteki rabdomyom (kalbin iyi huylu tümörü) gibi tutulumların varlığını değerlendirmede kullanılabilir.
Tedavi:
Tedavinin amacı birçok sistemin etkilendiği kronik hastalıktaki olduğu gibi, tuberoz sklerozlu hastalara en az ilaç kullanımı, en az yan etki ile mümkün olan en iyi hayat kalitesini sağlamaktır.
Tedavi süreci birçok uzmanın takım halinde çalışmasını gerektirebilir. Pediatri, nöroloji, dermatoloji, kardiyoloji, göz, psikiyatri ve diğer sağlık uzmanlarının sistematik ve kapsamlı bir tedavi planı yapmaları gerekmektedir. Genetik danışmanlık hastalar ve aileler için yararlı olacaktır.
Tuberoz skleroz için destekleyici ve belirtileri azaltmaya yönelik bir tedavi uygulanmaktadır. Örneğin nöbetleri engelleyici ilaçlar (antikonvülzanlar), nöbetleri kontrol altına almak için kullanılmaktadır.. ABD Gıda ve İlaç İdaresinin onaylamış olduğu vigabatrin yeni doğan spasmlarında ve erken başlangıçlı nöbetlerde etkili olmaktadır.
Tümör nedeniyle bir organın fonksiyonu bozulmuş ise cerrahi gerekebilir. Örneğin, beyinde iyi huylu bir tümör varlığı nedeniyle serebrospinal sıvı dolaşımının tıkanması kafa içi basıncın artmasına sebep olur. Sıvının drene edilmesi veya tümörün cerrahi girişimle çıkarılması gerekmektedir.
Rehabilitasyon ve davranışsal terapiler faydalı olabilmektedir. Tüm aile için psikososyal destek de oldukça önem arz etmektedir.
Kaynaklar:
https://ghr.nlm.nih.gov/condition/tuberous-sclerosis-complex#definition
https://rarediseases.org/rare-diseases/tuberous-sclerosis/
https://www.tsalliance.org/healthcare-professionals/diagnosis/