FABRY HASTALIĞI
Genel Bilgi, Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler;
Fabry hastalığı lizozomal depo hastalığıdır. Lizozomlar yuvarlak, içi enzim denen özel proteinlerle dolu yapılardır. Lizozomal enzimler diğer proteinlerin, karbonhidratların yağların ve diğer yapıların yıkımına sebep olur. Bu hastalıkta alfa-galaktosidaz (α-GLA) enziminin yeterli miktarda olmamasından kaynaklanır.GLA genindeki mutasyon bu hastalığa sebep olur.GLA geni α-GLA enzimini kodlar. α-GLA enzimi globotriaosilseramidin(GL3) yıkımına sebep olan bir enzimdir. Bu enzimin eksikliği, lizozozomda GL3 birikmesine sebep olur. Bu birikme de hücre anomalilerine, organlarda (özellikle küçük kan damarlarında, kalpte ve böbreklerde) işlev bozukluğuna sebep olur. Semptomlar hastadan hastaya farklılık gösterebilir. Hastalığın daha hafif seyreden versiyonu da vardır.
Belirti ve Semptomlar;
Hastalığın semptomları arasında özellikle ellerde ve ayaklarda hissedilen yanma hissi, anjiyokeratoma olarak adlandırılan ciltte görülen küçük siyah kırmızı noktalar, terlemede azalma, korneada bulanık bir görüntü oluşmasına sebep olan kornea distrofisi, midede ağrı, kireçlenme, düşük kırmızı kan hücresi miktarı görülebilir. Aynı zamanda kalp böbrek ve beyni de etkileyebilir, inme, kalp krizi ve böbrek yetmezliği de bu sebepten görülebilir. Ek olarak; hipertansiyon, ishal, baş ağrısı, kronik yorgunluk, güç kaybı, mide bulantısı/kusma, geciken ergenlik, nadir olarak eklem yerlerinde malformasyon görülmesi gibi belirti ve semptomları vardır.
Genetik Görülme Sıklığı;
Bu hastalığın görülme sıklığı erkeklerde 1/40.000 olarak hesaplanmıştır. Aynı zamanda kadınlarda da görülmektedir fakat görülme sıklığı henüz bilinmemektedir.
Kalıtım Paterni/Deseni;
Fabry hastalığı X’e bağlı kalıtımla aktarılır. X’e bağlı kalıtımda, hastalığa sebep olan gen X kromozomunda bulunur. Erkeklerde bir tane X kromozomu bulunduğu için GLA genindeki mutasyon bu hastalığın oluşmasına sebep olur. Kadınlarda iki adet X kromozomu bulunduğu için bir kopyadaki GLA geninde oluşan mutasyon genelde hastalığın daha hafif semptom gösteren formunun görülmesine hatta hiç semptom görülmemesine sebep olabilir. Sadece bir kopyada mutasyona sahip olan kadın bireyler Fabry Hastalığı için taşıyıcı veya heterozigot olarak adlandırılır. Eğer anne Fabry hastalığı için taşıyıcı ise, baba da sağlıklı ise çocuğun bu hastalığa sahip olma riski cinsiyetine bağlıdır. Çocuk erkekse %50 şansla bu hastalığa sahip olabilir, %50 şansla etkilenmeyebilir. Eğer çocuk kızsa %50 şansla taşıyıcı olabilir veya %50 şansla etkilenmeyebilir. Eğer babada mutasyon görülüyorsa fakat anne sağlıklı ise bütün erkek çocukları sağlıklı, bütün kız çocukları da taşıyıcı olur.
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler;
Hastalık enzim analizi (alfa galaktosidaz enzimi için), genetik test, karakteristik bulgularla teşhis edilebilir.
Fenitoin, karbamazepin, gabapentin; el ve ayaklarda hissedilen yanma hissi için kullanılabilir. ACE inhibitörleri böbrek yetmezliği durumunda kullanılabilir. Eğer bu yeterli gelmezse böbrek nakli yöntemine başvurulabilir. Bu durumda hastanın böbreğindeki GL3 birikimi duracaktır fakat Fabry hastalığının diğer organlar üzerindeki etkisi devam edecektir. Böbrek nakli yapılmadan önce donörün taşıyıcı veya henüz hastalığı teşhis edilmemiş bir birey olmamasına dikkat edilmelidir. Enzim replasman tedavisi aynı zamanda bazı semptomların etkisini azaltmak için kullanılabilir. Fakat bu yöntem uzun vadede sonuç elde edilmek istendiği zaman kullanılabilir. Kan basıncını ve kolesterol seviyesini düzenlemek için çeşitli ilaçlar kullanılablir. Aspirin kalp krizini önlemek için kullanılabilir.Galafold da aynı zamanda missens mutasyonların etkisini enzimatik aktiviteyi arttırarak azaltabilir. Fabry hastalığına sahip olan bireyler ve aileleri için genetik danışmanlık da önerilmektedir.
Hastalıkla İlişkili Genler;
X kromozomunda bulunan GLA geni (Xq21.3-q22)
Hastalığın Diğer İsimleri;
Alfa Galaktosidaz Eksikliği
Anderson Fabry Hastalığı
Angiokeratoma corporis diffusum
GLA Eksikliği
Angiokeratoma Diffuse
Kalıtsal dystopic lipidosis
Kaynaklar;
https://rarediseases.org/rare-diseases/fabry-disease/
https://ghr.nlm.nih.gov/condition/fabry-disease#genes
https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6400/fabry-disease