AİLESEL GLUKOKORTİKOİD EKSİKLİĞİ
Orpha numarası: 361
Genel bilgi:
Ailesel glukokortikoid eksikliği böbreküstünde bulunan ve hormon üretme görevine sahip adrenal bezleri glukokortikoid adı verilen hormonları üretmediği zaman ortaya çıkan bir hastalıktır. Kortikosteron ve kortizol hormonlarını içeren bu hormonlar, bağışıklık sistemi fonksiyonunda, kan şekeri seviyesinin korunmasında, beyindeki sinir hücresi sinyal tetiklenmesinde ve birçok farklı amaçta görevlidir. Bir grup birincil adrenal yetersizlikle ( klinik olarak yenidoğan hiperpigmentasyonu, hipoglisemi, büyüme geriliği, tekerrür eden enfeksiyonlar; biyokimyasal olarak glukokortikoid eksikiği) karakterizedir, mineralokortikoid eksikliği içermez.
Genetik görülme sıklığı:
Sıklık bilinmemektedir.
Genetik değişiklik:
Birçok vakada adenokortikotropin reseptöründeki veya sinyal yolağındaki, adrenal korteksteki adenokortikotropik hormona tepki veren zona faskikulata hücrelerinde glukokortikoid eksikliğine öncülük eden bozukluğa sebep olan kusurlara bağlıdır. Bu bozukluklar çoğunlukla; vakaların %25’inde MC2R(18p11.2) genindeki mutasyonlardan, vakaların %20’sinde MRAP (21q22.1) genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Diğer hastalarda raporlanan mutasyonlar MCM4 (8q12-q13) geninde (büyük olasılıkla İzlandalı gezgin popülasyona özgü), NNT (5p12) geninde (vakaların %15’inde) ve TXNRD2(22q11.21) genindedir. STAR (8p11.2) veya CYP11A1(15q23-q24) genlerindeki mutlak kısmi inaktive edici mutasyonlar ailesel glukokortikoid eksikliğini maskeleyen bir fenotipe sebep olabilir.
Belirti ve semptomlar:
Çoğunlukla bebeklik veya erken çocukluk döneminde deride ve dişetinde hiperpigmentasyon(doğumdan itibaren veya zamanla gelişen), hipoglisemi nöbetleri ve büyüme geriliği olarak kendini gösterir. Tekrarlayan enfeksiyonlar da yaygın bir bulgudur, aynı zamanda daha büyük çocuklar için hastalığın bir işareti olarak da değerlendirilebilir. Güçsüzlük, kırılganlık, kilo kaybı, anoreksi, kusma, yanma veya karın ağrısı, kabızlık, ishal ve bunlara ek belirtiler böbrek üstü bezi yetmezliğine bağlı olarak bazı hastalarda görülebilir. Havaleyle sonuçlanan hipoglisemik krizler tedavi edilmezse koma veya ölüme sebebiyet verebilir ve tekrarlayan hipoglisemi nörolojik serellere ( öğrenme güçlüğü, entelektüel eksiklik; bazen şiddetli, kuadripleji gibi ciddi sensör ve motor bozukluklara sebebiyet verebilen nöronal hasar gibi) sebep olabilir. Uzun boy bazı hastalarda raporlanmıştır, tipik olarak MC2R gene kusuruna sahip hastalarda. MRAP kusurları daha ciddi seyreden bir hastalıkla ve daha erken bir başlangıçla ilişkiliyken, MCM4 genindeki kusurlarda daha ılımlı bir fenotip görülür.
Kalıtım deseni:
Otozomal çekinik (resesif) bir biçimde kalıtılır. Genetik rehberlik mümkündür.
Hastalıkla ilgili genler:
Birçok vakada adenokortikotropin reseptöründeki veya sinyal yolağındaki, adrenal korteksteki adenokortikotropik hormona tepki veren zona faskikulata hücrelerinde glukokortikoid eksikliğine öncülük eden bozukluğa sebep olan kusurlara bağlıdır. Bu bozukluklar çoğunlukla; vakaların %25’inde MC2R(18p11.2) genindeki mutasyonlardan, vakaların %20’sinde MRAP (21q22.1) genindeki mutasyonlardan kaynaklanır. Diğer hastalarda raporlanan mutasyonlar MCM4 (8q12-q13) geninde (büyük olasılıkla İzlandalı gezgin popülasyona özgü), NNT (5p12) geninde (vakaların %15’inde) ve TXNRD2(22q11.21) genindedir. STAR (8p11.2) veya CYP11A1(15q23-q24) genlerindeki mutlak kısmi inaktive edici mutasyonlar ailesel glukokortikoid eksikliğini maskeleyen bir fenotipe sebep olabilir.
Teşhis yöntemleri ve tedaviler:
Tanı, klinik ve laboratuvar bulgularından yola çıkarak yapılır. Hastalar yüksek plazma adenokortikotropin ve ekzojen adenokortikotropin stimülasyonuna tepki vermeyen düşük sabah kortizol seviyelerine sahiptir. Mineralokortikoid fonksiyonu normaldir. Hastalıktaki bir mutasyonu ortaya çıkaran moleküler genetik test, hastalığın tanısını doğrular. Doğum öncesi tanı, mutasyona sebep olabilen bilinen bir hastalığa sahip aileler için mümkündür, ancak nadiren uygulanır.
Tedavi, oral hidrokortizon içeren yerine koyma tedavisinden oluşur. Günde 10-12 mg dozaj (genellikle 3 doza bölünmüş şekilde) kortizol seviyesini düşürür ve normal seviyeye getirir ama nadiren adenokortikotropin seviyesini normal seviyeye getirir. Ameliyat ve interküran hastalık gibi stres dönemlerinde doz ayarlaması zaruridir. Hastalar acil durumlar için enjekte edilebilir hidrokortizon bulundurmalıdır ve tıbbi uyarı künyesi veya kartı taşımalıdır. Hipoglisemik krizlerin acil ve uygun tedavisi esastır. Tedavi yaşam boyu sürer. Erken teşhis ve tedavi uygulandığı takdirde hastalık seyri iyidir. Yalnızca tedavi edilmezse yüksek morbidite ve mortalite oranına sahip bir hastalıktır.
Kaynaklar:
[1] “Familial Glucocorticoid Deficiency – Genetics Home Reference – NIH.” U.S. National Library of Medicine, National Institutes of Health, 18 Dec. 2018, ghr.nlm.nih.gov/condition/familial-glucocorticoid-deficiency#genes.
[2] INSERM, and Pr. Adrian CLARK. “The Portal for Rare Diseases and Orphan Drugs.” Orphanet: About Orphan Drugs, Apr. 2015, www.orpha.net/consor/cgi-bin/Disease_Search.php?lng=EN&data_id=3506&Disease_Disease_Search_diseaseGroup=Familial-glucocorticoid-deficiency&Disease_Disease_Search_diseaseType=Pat&Disease%28s%29%2Fgroup%2Bof%2Bdiseases=Familial-glucocorticoid-deficiency&title=Familial%2Bglucocorticoid%2Bdeficiency&search=Disease_Search_Simple.