Kronik Granülomatöz Hastalığı (KGH)

Genel Bilgi:

Kronik granülomatöz hastalığı (KGH) beyaz kan hücrelerini etkileyen ve nadir görülen kalıtsal bir bağışıklık yetmezliğidir. Bu hastalığa sahip olan kişilerin bağışıklık sistemi kronik enfeksiyonlara, bakteriyel ve fungal (mantar) enfeksiyonlarına karşı korumasız kalır. Daha çok bebekler ve çocuklarda görünsede yetişkin ve gençlerde de görülebilir.

Beş farklı genin herhangi birindeki değişikliklerden (mutasyonlardan) kaynaklanır ve genellikle otozomal resesif veya X’e bağlı resesif şekilde kalıtsal olarak aktarılır. Enfeksiyonları tedavi edip kontrol altına almak için antibiyotik ve antifungal ilaçlar devamlı olarak kullanılabilir. Hastalığın tek tedavisi allojenik hematopoetik kök hücre naklidir (HSCT).

Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler:

Kronik granülomatöz hastalığına beş farklı gende (CYBA, CYBB, NCF1, NCF2 veya NCF4) meydana gelen değişiklikler (mutasyonlar) sebep olur. Her bir gen, bağışıklık sistemi için gerekli olan NADPH oksidaz adı verilen bir enzimin farklı bir bölümünü (alt birim) kodlar. NADPH enziminin görevi ise toksik maddeler üreterek enfeksiyona neden olmadan önce vücudu istila eden bakteri ve mantarları öldürmektir. Bu genlerdeki mutasyonlar, NADPH oksidaz seviyelerinde azalmaya sebep olur ve ağır(ileri) vakalarda enzim üretilmez. Sonuç olarak, bağışıklık sistemi düzgün çalışamaz (çöker) ve vücudu sık sık enfeksiyonlara ve kronik enfeksiyona karşı savunmasız bırakır.

Bazı kronik granülomatöz hastalarında ise hastalığın sebebi bu genler değildir ve bireysel başka bir nedenden kaynaklanabilir.

Belirti ve Semptomlar:

Kronik granülomatöz hastalığı olan kişilerde, bağışıklık sistemi düzgün çalışmaz, bu da vücudu belirli bakteri ve mantar türlerine karşı savunmasız bırakır. Hastalığın belirtileri genellikle bebeklik döneminde veya erken çocukluk döneminde gelişir; bununla birlikte, daha hafif formlar gençlik yıllarında veya yetişkinlikte bile teşhis edilebilir. Semptomlar değişkenlik gösterebilir ancak genel olarak bazı semptomlar şu şekildedir:

Sık sık bakteriyel ve fungal(mantar) enfeksiyonlar
Granülomlar (iltihaplı doku alanları), en yaygın olarak gastrointestinal sistemde (mide-bağırsak) ve/veya genitoüriner sistemde
Akciğerleri, karaciğeri, dalağı, kemikleri veya cildi içeren apseler
Şişmiş lenf düğümleri
Kalıcı ishal
Kronik burun akıntısı

Genetik Görülme Sıklığı:

Kronik granülomatöz hastalığı, dünya genelinde 200000 ile 250000 kişiden birinde görülebilir.

Kalıtım Paterni / Deseni:

Kronik granülomatöz hastalığının sebebini beş farklı gende meydana gelebilecek mutasyonların olduğundan bahsetmiştik.

Eğer hastalık CYBB genindeki mutasyondan kaynaklanıyorsa, hastalığın aktarılması X kromozomuna bağlı resesif bir kalıtım paterni gösterir. X kromozomu iki cinsiyet kromozomundan biridir. Kadınlar iki tane X kromozomu taşırken erkekler bir tane X kromozomu taşır. CYBB geni de X kromozomu üzerinde bulunur ve eğer erkek bireyin X kromozomunda ki bu gende mutasyon varsa erkek hastadır. Kadınlarda ise mustasyonlu genin iki kopyasının bulunması durumunda hastalık oluşur ki bu olasılık ise erkeklere oranla çok düşüktür.

X kromozomuna bağlı hastalık kalıtımında baba X kromozomunun özelliğini oğullarına geçiremez. Erkek evlatlar eğer anneleri hastaysa, hasta olma riskleri çok fazladır. Eğer anneleri mutasyonlu genin bir kopyasını taşıyorsa hasta olma riskleri diğer duruma göre daha az ama yinede yüksektir.

Figür 1: Kronik Granülomatöz Hastalığı CYBB geni Kalıtım Paterni

Görüntü kaynağı: U.S. National Library of Medicine

https://ghr.nlm.nih.gov/condition/aarskog-scott-syndrome#inheritance

Eğer hastalığın sebebi CYBA, NCF1, NCF2, yada NCF4 genlerinde meydana gelen mutasyonlardan biriyse kalıtsal aktarımı farklıdır. Hastalık mutasyonu otozomal çekinik olarak aktarılır. Eğer mutasyonun iki kopyasını taşıyorsanız hastasınızdır.

Figür 2: Kronik Granülomatöz Hastalığı Otozomal Resesif Kalıtım Paterni

Görüntü kaynağı: U.S. National Library of Medicine

https://ghr.nlm.nih.gov/primer/illustrations/autorecessive.jpg

Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler:

Teşhis Yöntemleri:

Hastalığın teşhisi hastadaki semptomlara göre yapılabilir. Bazı özel kan testleri, nitroblue tetrazolium testi gibi testlerle teşhis edilebilir. Bu testler yapılırken hastanın bağışıklık hücrelerinin sentezlediği toksik (enfeksiyonları yok etmek için üretilen) maddelerin miktarı ölçülür.

Kalıtım paternini öğrenebilmek için hastalığın teşhisi önemli olduğu kadar sebebide önemli. Bu hastalığa beş farklı genin sebep olduğunu ve CYBB geni sebep olduysa diğer sebeplere göre farklı bir kalıtım gösterdiği için hangi genin sebep olduğunu teşhis etmek gerekir. Bu durumlarda genetik testleri yapılabilir ve hangi genin sebep olduğu bulunabilir.

Tedaviler:

Bu hastalığın tedavisi için genellikle enfeksiyonların oluşumunu engellemek veya tedavi etmek için antibiyotik ve antifungal ilaçlar kullanılır. Kortikosteroid ilaçlar yine şişmiş granülamazları küçültmek için kullanılabilir. Ayrıca Aktimmune ilaçları bağışıklık hücrelerinin üretmesi gereken toksinlerdir ve enfeksiyonların oluşum sıklığını azaltmak için kullanılabilir.

Kemik iliği nakli hastalığı tedavi etmek için kullanılabilir. Ancak bu nakil sakatlık veya ölüme yol açabilir. Bu nedenle çok tercih edilmeyen bir yöntemdir.

Hastalıkla İlişkili Genler:

CYBB, CYBA, NCF1, NCF2, veya NCF4 genlerinde oluşan mutasyonlar sonucu hastalık oluşur.

Hastalığın Diğer İsimleri:

Otozomal resesif kronik granülomatöz hastalığı
KGH
Granülomatöz hastalığı
X’e bağlı kronik granülomatöz hastalığı

Kaynaklar: