Chédiak-Higashi Sendromu
Genel Bilgi:
Chediak-Higashi sendromu, başta bağışıklık sistemi olmak üzere vücudun birçok bölümünü etkileyen genetik bir bozukluktur. Bu hastalık, bağışıklık sistemi hücrelerine zarar vererek onları bakteri ve virüslerle savaşamaz hale getirir. Bu yüzden, Chediak-Higashi sendromlu hastaların neredeyse tamamı, doğumlarından itibaren tekrarlayan ciddi enfeksiyonlarla başa çıkmak zorunda kalır. Ayrıca hastalar enfeksiyonlara ek olarak albinizm, kan pıhtılaşması ile sorunlar ve sinir sistemi anormallikleri yaşarlar. Bu hastalığa sahip olan bireyler istisnaları bulunmakla beraber genellikle 10 yaşından önce hastalığın hızlı seyrine bağlı hayatını kaybeder.
Belirti ve Semptomlar:
– Artan enfeksiyonlar
– Okülokutanöz Albinizm (çok açık renkli cilt, beyaza yakın saç rengi, açık göz rengi)
– Okülokutanöz Albinizm’e bağlı olarak göz sorunları (ışığa karşı aşırı duyarlılık, keskin görüşte azalma, gözlerde istem dışı ve ani hareketler)
– Pıhtılaşma problemleri (kolay yaralanma, aşırı kanama)
– Sinir sistemindeki bozukluklardan kaynaklanan güçsüzlük, sakarlık, yürümekte zorluk ve nöbetler
– Hareketlerde yavaşlama ve sertlik
– Periodontitis (dişleri destekleyen yumuşak doku ve kemiği hedefleyen bir enfeksiyon)
– Derin tendon refleksi eksikliği
– Ataksi (uvuzları kontrolde zorluk, koordinasyon kaybı, gözlerde ve konuşmada bozukluk)
Figür 1
Görüntünün kaynağı: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/chediak-higashi-syndrome#synonym
Hastalığın tedavi edilmemesi durumunda, çoğu çocuk hastalığın hızlanma evresine geçer. Hızlanma evresinin başlamasını tetikleyen genellikle viral bir enfeksiyondur. Hızlanma evresinde, normal görevi enfeksiyonlarla savaşmak olan akyuvarlar kontrolsüzce bölünür ve organları işgal etmeye başlar. Bu evrede görülen ateş, anormal kanamalar, aşırı derecede enfeksiyonlar ve organ yetmezlikleri çocuklar için hayati tehlike oluşturur. Ayrıca hastaların yaklaşık %85’i hızlanma evresinde, ateş, anemi, nötropeni ve bazen trombositopeni ve lenfadenopati ve hepatosplenomegali içeren bir lenfoproliferatif bozukluk geliştirir.
Bu sendrom nadir de olsa kimi bireylerde ilerleyen yaşlarda daha hafif formuyla kendini gösterebilir. Bu bireyler, daha az pigmentasyon değişikliğine uğrarlar ve ciddi enfeksiyonlar yaşama ihtimalleri diğerlerine kıyasla daha azdır.
Genetik Görülme Sıklığı:
Hastalığın görülme sıklığını belirlemek zor olmakla beraber, dünya çapında yaklaşık 200 hasta rapor edilmiştir. Fakat hastalığın belirtilerindeki çeşitlilikten dolayı bir çok bireye hastalığın doğru tanısı konulamamaktadır. Şimdiye kadar herhangi bir etnik grupta ya da cinsiyette yaygınlık bulunamamıştır.
Genetik Değişiklikler/Etken Faktörler:
Chediak-Higashi sendromu LYST adlı gende oluşan bir mutasyondan kaynaklanır. LYST geni lizozomal yönlendirme düzenleyici bir proteini kodlar. Bu protein, hücre içinde materyallerin lizozom ve diğer hücre yapılarına ulaşımında rol oynar. LYST genindeki mutasyon bu proteinde bozukluğa neden olur, bu bozukluk da lizozom adlı organellerin boyutunda, yapısında ve fonksiyonunda bozukluğa yol açar. Örneğin; bağışıklık sistemindeki anormal lizozomlar, vücudun kendini enfeksiyonlara karşı savunmasına engel olur. Buna ek olarak, pigment hücreleri olan melanositlerdeki gereğinden büyük melanozomlar (melanin pigmenti içeren lizozom benzeri bir organel) ise saça, deriye ve gözlere renk veren bu pigmentin dağılımını engelleyerek okülokutanöz albinizme yol açar. Sinir hücrelerindeki anormal lizozomlar ise nörolojik rahatsızlıklara sebep olur.
Kalıtım Deseni:
Chediak-Higashi sendromu otozomal çekinik bir hastalıktır. Yani hasta bireylerde LYST geninin iki kopyası da mutasyonludur. Mutasyonlu tek bir kopyaya sahip olmak, bireyi hasta değil taşıyıcı yapar. İki sağlıklı fenotipli ebeveynin (hastalıkla ilgili herhangi belirti göstermeyen fakat bir kopyada mutasyon bulunduran- taşıyıcı birey) çocukları hasta olabilir.
Figür 2
Görüntünün Kaynağı: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/chediak-higashi-syndrome#inheritance
Teşhis Yöntemleri ve Tedaviler:
Teşhisi için periferik kandaki lökositlerde dev granüller aranır. Ayrıca kandaki PLT (trombosit, platelet) düşüklüğü de tanıda yardımcı olmaktadır. Son olarak moleküler genetik test ise teşhisi doğrulamaktadır.
Higashi Sendromunun spesifik bir tedavisi yoktur. Chediak-Higashi sendromunda tedavi daha çok komplikasyonların kontrolünü hedeflemektedir. Bazı vakalarda hematolojik ve immünolojik semptomların Allojenik Hematopoetik Kök Hücre Nakli ile tedavi edilebildiği rapor edilmiştir. AHKHN’nin hızlanma evresinden önce uygulanması başarı şansını arttırmaktadır fakat nörolojik bozuklukların gelişmesini engelleyememektedir.
Enfeksiyonlar derhal antibiyotiklerle veya antivirallerle tedavi edilmeli ve enfeksiyöz ajanlara maruz kalmaktan kaçınılmalıdır. Ek olarak hızlanma evresinde kemoterapinin geçici iyileşme sağlayabildiği, yüksek doz askorbik asit kullanımının klinik iyileşme sağladığı ve Desmopressinin kanama profilaksisinde kullanılabildiği rapor edilmiştir. Hastalarda görme keskinliğini arttırmak ve nörolojik belirtileri yönetmek için standart terapötik önlemler alınmalıdır. Hastalar güneşten koruyucu kullanmalı ve koruyucu UV güneş gözlüğü takmalıdır.
Hastalıkla İlişkili Genler:
LYST geni
Hastalığın Diğer İsimleri:
- Chediak-Steinbrinck-Higashi sendromu
- CHS
- Okülokutanöz albinizm ile lökosit eksikliği
Kaynaklar:
Nuran Çetin, Sezin A. Akman, Serap Aksoylar, Meral Türker, Işıl Çoker. Chediak-Higashi Sendromu: Olgu Sunumu. Tepecik Eğit Hast Derg. 2003; 13(3): 181-184
Murat Doğan, Mehmet Açıkgöz, Ali Bay, Avni Kaya, A. Faik Öner. [CHEDIAK-HIGASHI SYNDROME]. Nobel Med 2009; 5(2): 65-67, Turkish.
https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6035/chediak-higashi-syndrome
https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/6035/chediak-higashi-syndrome
https://ghr.nlm.nih.gov/condition/chediak-higashi-syndrome#