Alpha-1 Antityripsin Deficiency (AATD)

Genel Bilgi:
Alpha-1 Antityripsin Deficiency akciğer ve karaciğer hastalıklarına yol açabilecek kalıtsal
bir hastalıktır. Bu hastalığa sahip olan kişiler hastalığın semptomlarını ilk olarak 20-50 yaş
aralığında göstermeye başlarlar. Görülen ilk semptomlar nefes darlığı, wheezing (akciğerlerde

duyulan, hava yollarının daralmasından dolayı ortaya çıkan ıslık sesi) ve aktivite intoleransıdır.

 

Genetik Değişiklikler/ Etken Faktörler:

SERPINA1(14q32.13) geninde oluşan mutasyondan dolayı oluşmaktadır. Bu gen alpha-1
antityripsin proteinin oluşumu için gereken bilgileri içerir. Alpha-1 Antityripsin (AAT), vücudu
neutrophil elastase denen kuvvetli enzimden koruyan bir proteindir. Bu enzim beyaz kan
hücrelerinden (WBC) salgılanır, AAT kontörlünde olmadığı zaman özellikle akciğer olmak
üzere, dokulara da saldırır. Akciğerde alveolleri parçalar ve akciğer hastalıklarına yol açar.
Karaciğer hastalığının patogenezi oldukça farklıdır ve “toksik fonksiyon kazancı” olarak
adlandırılır. Karaciğer hastalığı AAT proteinin hepatositlerde birikiminden dolayı kaynaklanır.
Sadece hepatositlerin endoplazmik retikulumunda AAT proteininin patolojik polimerizasyonu ile
ilişkili genotipler hastalık üretir. AATD'ye bağlı karaciğer hastalığı olan çoğu hasta Z alleli için
homozigottur ; karaciğer hastalığı ciddi AAT eksikliği olan, ancak intrahepatositik birikim
göstermeyen boş homozigotlarda ortaya çıkmaz.

*Z alleli ile ilgili bilgi “kalıtım deseni” başlığı altında da yer almaktadır.

 

Belirti ve Semptomlar:

Aşağıdaki tabloda Human Phenotype Ontology (HPO)’den alınan verilere yer verilmiştir.
Verilerde hastalığın belirli semptomlarının yüzdelerinden bahsedilmektedir. Fakat
unutulmamalıdır ki bütün semptomlar aynı hastada görülecek diye bir kaide yoktur. Aynı
hastalığa sahip iki bireyin farklı semptomlar göstermesi mümkündür.
İnsanların %80-%90 ‘nında görülen semptomlar
Amfizem
Karaciğer iflası
İnsanların %30-%79 ‘ununda görülen semptomlar
Hepatitis (Karaciğer iltihabı)
Hepatomegaly (Karaciğer büyümesi)
Sarılık
İnsanların %5-%29 ‘ununda görülen semptomlar
Siroz (Yara dokusunun sağlıklı dokunun yerine geçmesi)
Nefrotik Sendrom
HPO sisteminde yüzdesi belli olmayan semptomlar
Otozomal resesif kalıtım
KOAH
Dispne (Solunum güçlüğü)

 

Yükselmiş hepatic transaminase (Karaciğer enzim seviyesinin
yükselmesi)
Hepatocellular carcinoma

 

Genetik Görülme Sıklığı:
AATD dünya çapında görülür, ancak prevalansı popülasyona göre değişir. Bu hastalık
Avrupa kökenli 1.500-3.500 kişiden 1'ini etkiler. Asya kökenli insanlarda nadirdir. AATD olan
birçok birey, özellikle kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) olarak adlandırılan bir akciğer
rahatsızlığı olan kişilerde teşhis edilmez. KOAH AATD’den kaynaklanabilir; ancak, AATD
çoğu zaman asla teşhis edilmez. Bu hastalığa sahip olan bazı kişiler astım ile yanlış tanı
almaktadırlar.

 

Kalıtım Deseni:
Bu durum otozomal kodominant (eşbaskınlık) durumunda ortaya çıkmaktadır.
SERPINA1 in allel geni M olsun, bu gen normal miktarda AAT üretimini sağlıyor.
SERPINA1 in diğer yaygın allel genleri S ve Z olsun. S alleli AAT çok aşağısında üretilmesine
neden olmaktadır. Özellikle sigara içen, ZZ alleli olan insanların akciğer hastalığı (örk; amfizem)
olması olasılığı yüksektir. Genel olarak MS veya SS allel kombinasyonları olan insanlar AAT
akciğerleri korumak için yeterli miktarda üretebiliyorlar. Fakat MZ kombinasyonuna sahip olan
insanların akciğer ve karaciğer fonksiyonlarının bozulma riski bu kombinasyona sahip olmayan
insanlara göre daha yüksektir.

 

Teşhis Yöntemleri ve Tedavileri:
AATD teşhisinde isoelektrik odaklama adı verilen özel bir test kullanırlarak düzgün
çalışmayan AAT protein varyantı tespiti için kullanılabilir. Ayrıca SERPINA1 geni için genetik
test ve AAT proteinin kandaki miktarına bakmak için kan testleri de teşhis sürecinde kullanılan
yöntemlerdir.
AATD ile bağlantılı hastalıklarda genel olarak standart tedavi yöntemleri
uygulanmaktadır. Fakat hastada AATD bağlantılı akciğer hastalığı varsa Agumentasyon Terapisi
(bazen de değiştirme terapisi olarak adı geçer) uygulanır Bu terapde kandaki AAT seviyesini
yükseltilerek akciğer hastalığının ilerleyişinin durdurulması amaçlanmaktadır. Bu terapi AATD
kaynaklı karaciğer hastalığına etki etmemektedir. Tedavilerin işe yaramaması durumunda organ
transplantasyonu yapılmaktadır.

 

Hastalığın Diğer İsimleri:
• AAT
• AATD
• Alpha-1 Protease İnhibitorü Eksikliği
• Alpha-1 ile İlişkili Amfizem

• Genetik Amfizem
• Kalıtımsal Akciğer Amfizemi
• Kalıtsal/Irsi Amfizem

 

Kaynakça:

1. https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/5784/alpha-1-antitrypsin-deficiency
2. https://ghr.nlm.nih.gov/condition/alpha-1-antitrypsin-deficiency#definition
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/medgen/67461
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16510030
5. Stoller JK. Clinical manifestations, diagnosis, and natural history of alpha-1
antitrypsin deficiency. UpToDate. May 25, 2018;
https://www.uptodate.com/contents/clinical-manifestations-diagnosis-and-
natural-history-of-alpha-1-antitrypsin-deficiency.